دەوڵەت- نەتەوەی ئێران و ستراتیژیی گەورەی کورد

03/02/2023

دەوڵەت- نەتەوەی ئێران
و ستراتیژیی گەورەی کورد

ئەو جوغرافیایەی ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر دەوڵەت-نەتەوەی فارسی لە سەر دامەزرا و دوایی ناوی گۆڕا بە دەوڵەتی ئێران؛ تا بەر لەو سەت ساڵە هەرگیز چەمکێکی سیاسیی، ئیتنیکی یان نەتەوەیی نەبووە. ئێران لە سەرەتای سەدەی سێهەمی زایندا بۆ ئاماژە بە هێندێک شوێنی نێوان هێند و عەرەبستان بەکار هاتووە. هەروەها زۆر جار بە وڵاتی عەجەم ناوبراوە. تا دوو پشت لەمەوبەری ئێمەش، باوک و باپیرانمان پێیان دەوت عەجەم؛عەجەمستان.میرزا مەحموودی بەهڵووڵی سارووقامیش کە پێمان دەوت مامیرزا، هەموو ڕۆژێ لە بەر خۆیەوە دەیوت:«ئەگەر مەردی کوڕی کوردی هەتا ماوی لە ئاساری عەجەم هەڵدە».
 سەرنجڕاکێش ئەوەیە کە ئەو شوێن و زەوییانەی کە فیردەوسی بە ئێران ناوی بردوون، لەدەرەوەی سنوورەکانی ئەو جوغرافیایەن کە ئەو دەوڵەتەی لە سەر دامەزرا و لە گەڵ دامەزراندنی، نەتەوەیەکیشیان بە ناوی«نەتەوەی ئێران»، بۆ داتاشی. لە حاڵێکدا ئەو ئێرانە هەرگیز ئاماژە نەبووە بۆ هەبوونی یەک زمان و یەک نەتەوە و یەک ناسنامە. 
   لەم کاتەدا کە ئاسۆ و دەرفەتێکی دیکە لە بەر دەم کورد و بزاڤە سیاسییەکەیدا بەدیی دەکرێت، زۆر گرینگە کە ستراتیژی گەورەی کورد لە حاست دەوڵەت-نەتەوەی ئێران لە خۆی ڕوون بێت و تاکتیک و سیاسەت و دیپلۆماسی و هاوپەیمانییەکانی گڕێدراوی ئەو ستراتیژییە بێت.
ئەوەی لە ماوەی یەک سەدەی ڕابردوودا کێشە و لەمپەڕی سەرەکیی کورد بووە بۆ ئازادیی و سەربەخۆیی، ئەو دەوڵەت-نەتەوەیە بووە کە ڕۆشنبیرانی فارس لە پڕۆسەیەکدا تیۆریزەیان کرد و ئەفسەری قەزاق، «ڕەزا ماکسیم» بە پاڵپشتیی دەرەکیی خستییە بواری جێبەجێ کردن و دەوڵەتی بەناو مۆدێڕنی ئێرانی لە سەر بینا کرد.
هەموو ئەو کارەساتانەی کە لە ماوەی یەک سەدەی پێشوودا لە ڕەهەند و بەستێی جۆراوجۆردا لە ژێر حکومی حکوومەت و سیستەمە سیاسییەکانی پاشایەتی پەهلەوی یەکەم و دووهەم و  کۆماریی خومەینی و خامەنەییدا، بەسەر کورد و کوردستان هاتوون، لە سۆنگەی ئەو دەوڵەت-نەتەوەیە و سەروەریی نەتەوەی فارسەوە بووە.
بۆیە هیچ جۆرە ئاڵ و گۆڕ ودەستاودەست کردنێکی دەسەڵات و گۆڕانی سیستەم و شێوازی حکوومەت، بە بێ دەرهێنانی بناغەکانی دەوڵەت-نەتەوەی ئێران و کۆتایی هێنان بە سەروەریی فارس، ئەگەر بە هۆی پارسەنگی هێزیشەوە بە شێوەی کاتیی هێندێک بارودۆخ بگۆڕێ، دوا جار لە کۆتاییدا  دەگەڕێتەوە سەر جێی خۆی. خۆ ئەگەر ١٠٠ ساڵ داگیرکاری، ئاسمیلاسیۆن و فارسیفیکاسیۆن و تاڵان و ئیستیعمار، دروستی ئەم تێگەیشتنە نەسەلمێنێت؛ هەڵوێست و ڕەفتارە سیاسییەکانی پاشماوەکانی بنەماڵەی پەهلەوی و ڕێژیمی پاشایەتی و ڕێکخراوە و گرووپەکانی«تمامیت ارضی» خوازی چەپ و ڕاستی فارس، گومانێک ناهێڵێتەوە. نموونەکانی دەور و بەریش یارمەتیدەرن بۆ دروستی ئەو تێگەیشتنە: کاتێ کە دەوڵەتی عێڕاق دامەزرا، لەندەن مەرجی پاراستنی مافە کەلتوورییەکانی کوردی بۆ بەغدا دانا بوو. بەڵام لە کۆتاییدا تاوان دژی کورد گەیشتە ئەنفال و کیمیاباران و کەسیش متەقی لێوە نەهات. مستەفا کەمال لەکاتی پێکهێنانی دەوڵەتەکەیدا بە هێندێک لە سەرۆک خێڵەکانی کوردی وتبوو، ڕۆژی کرانەوەی مەجلیس بە جل و بەرگی کوردییەوە بەشداری بکەن. ئەوانەی ئەو ڕۆژە جل و بەرگی کوردییان پۆشیبوو، هەڵیواسین. دوا ئەزموونیش«عێڕاقی دێموکراتی فیدڕالی پەرلەمانی»یە کە پاش خۆ گرتنەوەی لە ڕمان و هەڵوەشان، سەرەنجام لەشکری کردە سەر کوردستان.
بۆیە ئەم ڕوانگەیە، ستراتیژی گەورەی کورد لە حاست دەوڵەت-نەتەوەی ئێران، هەڵوەشاندنەوەی ئەو دەوڵەت-نەتەوەیە و کۆتاییهێنان بە سەروەریی فارس دەبینێ.بەم پێیە لە پڕۆسە و هەناوی تێکۆشان بۆ ڕاماڵین و کۆتاییهێنان بە ڕێژیمی کۆماری ئیسلامیدا، عەوداڵی گەیشتن بەو ستراتیژەیە.

حسەین یەزدانپەنا

١٤ی ڕێبەندانی٢٧٢٢ک
٣ی فێورییەی ٢٠٢٣ز

----------------------------
 سنوور و شارەکانی ئێران لە لای فیردەوسیی:

هران شهر کز مرز ایران نهی
بگو تا کنیم آن ز ترکان تهی
وز آباد و ویران و هر بوم و بر
که فرمود کیخسرو دادگر
از ایران بکوه اندر آید نخست
در غرچگان از بر بوم بست
دگر طالقان شهر تا فاریاب
همیدون در بلخ تا اندر آب
دگر پنجهیر و در بامیان
سر مرز ایران و جای کیان
دگر گوزگانان فرخنده جای
نهادست نامش جهان کدخدای
دگر مولیان تا در بدخشان
همینست ازین پادشاهی نشان
فروتر دگر دشت آموی و زم
که با شهر ختلان براید برم
چه شگنان وز ترمذ ویسه گرد
بخارا و شهری که هستش بگرد
همیدون برو تا در سغد نیز
نجوید کس آن پادشاهی بنیز
وزان سو که شد رستم گرد سوز
سپارم بدو کشور نیمروز
ز کوه و ز هامون بخوانم سپاه
سوی باختر برگشاییم راه
بپردازم این تا در هندوان
نداریم تاریک ازین پس روان
ز کشمیر وز کابل و قندهار
شما را بود آن همه زین شمار