لە ئێکۆساید تا جێنۆساید

پێش 2 هەفتە

✍️کیژان شوکری

ئێکۆساید دەکرێ وەک چەکێکی بکوژ و کاریگەر بەکاربهێنرێت بۆ جینۆسایدی نەتەوەیک.
هەر سیاسەتێک ببێتە هۆی کوشتن، لە نێوبردنی ژینگە، تێکدانی سرووشت و ناچار کردنی نەتەوەیەک بە چۆڵکردنی نیشتمانەکەی، راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ جینۆسایدە.
ئێکۆساید بە واتای تێکدان و لە نێوبردنی بە ئەنقەست و فراوانی سرووشت دێت. بە وشک کردنی ئاوی کانی و رووبارەکان یان راگوێزانیان بۆ شوێنی دوور، بە هەڵکۆڵین و تەقاندنەوەی کێو و گرد و زەوی، بە قاقڕ کردنی دارستانەکان رووبەڕووی جینۆسایدێکی گەورە دەبینەوە کە بە ئاگر و دووکەڵ و وشک کردنی ئاو ئەنجام دەدرێت.
ئێکۆساید شەڕێکی بێدەنگە کە تێیدا ئامانج تەنیا دار و بەرد و رووبارەکان نین بەڵکوو ژیان و ناسنامە و داهاتووی نەتەوەیەک کراوەتە نیشانە.
لە پاڵ سیاسەتە فراوان و فرە جۆرەکانی ئێران بۆ لە نێوبردن و سڕینەوەی کورد، هەر لە سەرەتای بنیاتنانی دەوڵەت نەتەوەی ساختەی ئێرانەوە، سرووشتی کوردستانیش ئارامی و سەلامەتیی بە خۆوە نەدیوە و بەردەوام لە بەر هێرش بووە. ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێ ئێکۆساید وەک بەشێک لە جینۆساید و سیاسەتی ئەمنییەتی_ئیستیعماریی ئەو دەوڵەتە بەرامبەر کورد و کوردستان پەیڕەو کراوە.

بۆچی ئێران ژینگەی کوردستان بەر پەلامار دەدات؟
پەلامار دانی سروشت و ژینگەی کوردستان، تەنیا هەڵڕشتنی رق و قینی دەوڵەتێک بۆ تێکدانی ژینگە نییە؛ بەڵکوو ئەمانە بەشێکی پەیوەست و دانەبڕاون لە سیاسەتی ئەمنییەتی، ئابووری و سیاسیی دەوڵەتێکی داگیرکەر بەرامبەر بە نیشتمانێکی داگیرکراو. بەڵام ئاخۆ بۆچی دەوڵەتێکی داگیرکەر دەبێ لە نیشتمانێکی داگیرکراو بترسێ؟
هۆکارەکان زۆرن، بەڵام لێرە دەتوانم ئاماژە بە چەند خاڵێکیان بکەم:
١/ ترس لە بوونی ئابوورییەکی بەهێز:
ئێکۆسیستەمی زیندوو بە واتای بوونی سەرچاوەی ئاو، سرووشتی سەوز، دار و دارستان، ئاژەڵی کێوی، سامانی سەرزەوی و ژێرزەوی، کشتوکاڵ، ئاژەڵداری، ناوچەی گەشتیاریی و ...هتر دێت؛ هەموو ئەمانە بواری ئابووریی سەربەخۆ و پشت بە خۆ بەستن و بڕیاردان لە چارەنووسی خۆ و گەیشتن بە دەوڵەت و سەربەخۆیی دەڕەخسێنن. ئەمەش ئەو ترسە لای ئەو دەوڵەتە داگیرکەرە درووست دەکات کە لە بەهێزیی ئابووری و ژینگەیی کوردستان بترسێ و هەوڵ بدا لاواز و وابەستەی بکەن.
٢/ ترس لە گەشەی ناسنامەی نەتەوەیی:
سرووشت و جوگرافیای کورستان روکنێکی گرینگی پێکهاتنی ناسنامەی نەتەوەیین. سرووشت، رووبار، کانی، دار و دارستان ریشەیان لە ناو کەلتوور و مێژووی کورد و کوردستاندا داکوتاوە؛ تێکدان و پەلاماردانی سرووشت، پەلاماردانی ناسنامە نەتەوەییەکەیەتی.
٣/ ترس لە بەزاندنی سنوورە دەسکردەکان و هەڵتەکاندنیان:
کوردستان نیشتمانی کوردە و سەدەیەکە بە پیلانی نێودەوڵەتی و زەبر و زەنگ و لەشکەرکێشیی هەرێمیی لە نێوان چوار دەوڵەتی داگیرکەر دابەشکراوە. لە بیر و زەینی مرۆڤی کوردستانی‌دا ئەو سنوورە دەسکردانە بوونی نییە و کورد یەک نەتەوە و کوردستان یەک وڵاتە. داگیرکەرانیش ئەمە باش دەزانن و هەوڵ ئەدەن بە تێکدان و ئاور تێبەردانی ئەو ناوچانەی ئەوان بە سنوورە دەسکردەکانیان لێکیان دابڕیوە، ببنە بەربەست لە بەردەم پێوەندیی و هاتووچۆ کردنی کوردستانیان لەگەڵ یەکتری؛ و بە خەیاڵی خۆیان رۆڵەکانی ئەم نەتەوەیە لەم رێگەیەوەش لێکدابڕێنن.
٤/ ترس لە گەشەی تێگەیشتنی سیاسی:
ئێران بە پەیڕەو کردنی سیاسەتگەلی فرە جۆر بۆ تێکدان و لاواز کردنی باری دارایی خەڵکی کوردستان و گیرۆدە کردنیان بە برسییەتی و قەیرانی ئابووری، وا دەکات خەڵک دەرفەتی خۆ پێگەیاندنی سیاسیی نەبێت. پەلاماردانی سرووشت و مەڵبەندەکانی کوردستان یەکێکن لەو رێگایانە. 
٥/ ناچار کردنی کوردستانیان بە بەجێهێشتنی نیشتمان:
تاران، بە وشک کردنی سەرچاوە ئاوییەکان، سووتاندنی زەوی و زار و هەر پەلامارێکی دیکە بۆ سەر سرووشتی کوردستان، خەڵکی ئەو ناوچانە ناچار دەکات کۆچ بکەن بۆ شارەکان یان دەرەوەی نیشتمان و بەمجۆرە دەتوانێ دیموگرافیای کوردستانیش تێک بدات.
٦/ دەست بەسەر داگرتنی سەرچاوە ئاوییەکان:
کانی و رووبارەکانی کوردستان ئێستاکە بوونەتە بەشێکی گەورە لە سەرچاوە ئاوییەکانی ئێران، چونکە ئەو دەوڵەتە کۆڵۆنیالیستە بە لێدانی بەنداو و راگواستنی ئاوی کوردستان بۆ ناوچەکانی دیکەی ئێران بە تایبەت ناوەند، لە لایەک کوردستانی لاواز و لە لایەکی دیکە ئەو ناوچانەی لە پڕۆژەیدایە پڕ ئاوی کردوون. ئەمەش یەکێکی دیکە لەو سیاسەتە داگیرکەرانەی تارانە کە لە بیر و زەینی سەرانی ئەو دەوڵەتەشدا کوردستان بەشێک نییە لەو دەوڵەتە و بۆیە تاڵان کردنی بە رەوا دەزانن.
٧/ ترس و بیمی ئێران لە بوونی هێزەکانی کوردستان لە سنوورەکان:
یەکێکی‌تر لەو هۆکارانەی ئێران، وێران کردن و سووتاندنی شاخ و داخی کوردستانی گرتووەتە بەر؛ بیانووی بوونی چالاکیی پارتیزانی و خۆحەشاردنی پێشمەرگەی رۆژهەڵاتە لەو سنوورە دەسکردانەی ئەو دەوڵەتانە کوردستانیان پێ لەت و کوت کردووە؛ و پێیان وایە رێگاکانی هاتووچۆی سرووشتیی نێوان حیزبەکان و خەڵک و هاوکاری و پشتیوانی نێوانیان بەمە لە نێو دەبات.
٨/ بە تاڵان بردنی زیاتری سامانی سەرزەوی و ژێرزەوی:
ئەمەش لە دەرهێنانی نەوت و گازەوە بگرە تا زێڕ و زیو و کانزا جۆراوجۆرەکان.
گەرچی ئەم تاڵانکارییە سەد ساڵە هەیە و هەر زیاتر دەبێ؛ بەڵام بەم ئیکۆسایدە دەرفەتی زیاتر بۆ زیاتر تاڵانکردنی کوردستان دەڕەخسێنێ بۆیان.

ئێکۆساید شێوازێکی نوێ لە تاوان دژی مرۆڤایەتییە و پێوەندییەکی راستەوخۆی هەیە لەگەڵ جینۆسایدی کەلتووری، سیاسی، ئابووری و فیزیکی. 
ئەو سیاسەتانەی ئێران بۆ تێکدان و تەفروتوونا کردنی سرووشتی کوردستان پەیڕەوی دەکا، جیاواز نییە لە سیاسەتەکانی دیکەی وەک گرتن، ئیعدام، سەرکوت، کۆمەڵکوژکردن و برسیی کردنی نەتەوەی کورد، بەڵکوو تەواوکەری جینۆسایدی پلە بە پلە و فرە لایەنەی نەتەوەی کورد و نیشتمانەکەیەتی، چونکە لەنێوچوونی سرووشت و داڕمانی ئابووری و تێکدانی کەلتوور و ناسنامەی نەتەوەیەک لە درێژ مەودا دا، هەڕەشەیەکی گەورەیە بۆ سڕینەوە و لەنێوبردنی یەکجاریی.
( #ژین و #ژینگەی #کوردستان
#سووتاوی #دەستی #ئێران )