لە سنەوە بۆ سوەیدا سنوورەکانی دەوڵەت، سەروەریی و ئاسایشی مرۆڤیی

2 رۆژ پێش ئێستا

لە سنەوە بۆ سوەیدا
سنوورەکانی دەوڵەت، سەروەریی و ئاسایشی مرۆڤیی*

🔹پێشەکی
  سنوورە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەوڵەتەکانی بە شێوەی گشتیی و دەوڵەتەکانی ئێران و تورکیا و عێراق و سووریا بە شێوەی تایبەت، نە بەرهەمی گەشەی سرووشتی کۆمەڵگەیی، نە بەرهەمی رێککەوتنی کۆمەڵایەتیی هابزی، لاکی یان رۆسۆیین و نە بەرهەمی ئیرادە و ویستی هاوبەشن. سنوورەکانی ئەو دەوڵەتانە و  سەروەرییەکەیان، ئاکام و بەرهەمی پلان و رێککەوتن و سیاسەتیەلی ئیستعماریی وەک سایکس-پیکۆ و لۆزانن. ئەو نەتەوە و کەمایەتییانەی پەڕاوێزخراون لە دەسەڵات و سەروەریی چوارچێوەی ئەو سنوورانە، دەوریان لە دامەزرانیان‌دا نەبووە و بگرە وەک کورد بەرەنگاریشیان بوونەتەوە. 

🔸جەنگێک لە دەسپێکی سەدەوە تا ئێستا

  ئەو دەوڵەتانە هەر لە سەرەتای دامەزرانەوە، بە پڕۆژە و ستراتیژیی و رێکاری حاشالێکردن، ئاسمیلاسۆن، لەشکرکێشیی و ژینۆساید و کوشتاری بە کۆمەڵ و دەکارکردنی هەموو جۆرەکانی دیکەی رەفتار و سیاسەتی کڵۆنیالیستیی، بۆ پێکەوەنانی دەوڵەت-نەتەوەی یەک زبان، یەک ناسنامە، یەک سەروەریی، چوونە جەنگی ئەو نەتەوە و ناسنامانەی کە دەبوو لە ناسنامەی حاکم و خاوەن سەروەرییدا، بتوێنەوە.ئەو جەنگە ھەتا ئێستا نەبڕاوەتەوە و فرە ڕەھەندتر بووە.
♦️گۆڕان لە حوکم و سیستەم؛ نەگۆڕیی لە بنیات و رەفتار

لەو 100 ساڵەی لە تەمەنی ئەو دەوڵەتانە تێدەپەڕێ، ئاڵوگۆڕیەلی زۆر لە بوارەکانی کۆمەڵایەتی و سیاسیی و ئابووریی و کەلتووریی لە ناو ئەو قەوارانە روویان‌داوە. تەنانەت جۆری حوکم و سیستەمی سیاسییان گۆڕانی بەسەردا هاتووە. لە ئێران و عێراق و سووریا، سیستەم و حوکمی پاشایەتیی بۆ کۆماریی گۆڕدران. لە تورکیا بەدوای هەوراز و نشێوی سیاسیی و ژمارەیەک کودەتا، جۆرێک دیموکراسیی بۆ کۆمەڵگای «خۆییەکان»واتە کۆمەڵگای تورک ، دامەزراوە.
ئەوەی وا  نە لە روانگە ونە لە ستراتیژیی ئەو دەوڵەتانەدا، هیچ گۆڕانێکی بنچینەیی بەسەردا نەھاتووە، پرسی کوردستان و پرسی نەتەوە پەڕاوێزخراوەکانی دیکەی ناو ئەو دەوڵەتانە بووە.
سەرەڕای ئەو گۆڕانکارییانە، حاشا و داگیرکاریی و سەرکوت و تاڵان، سیستەماتیکتر و مۆدێرنتر لە پێشوو، کارنامەی ئەوانە لە دیتن و رەفتار و سیاسەت لەگەڵ ئەو نەتەوانەدا. لە سنەی خوێناوییەوە تا جزیرە و کەرکووک و سوەیدا، ئەوە دەگێڕنەوە.
دیارترین گۆڕانکاریی سیاسیی لەناو ئەو قەوارانەدا، رووخانی دەسەڵاتی پاشایەتیی لە ئێران لە ساڵی ١٩٧٩ز و دەسەڵاتی سەدام حسەین لە ساڵی٢٠٠٣ز و بەشار ئەسەد لە  دیسامبری ٢٠٢٤ دا بوو.
 لە ئێران رژیمی کۆماری ئیسلامیی توندتر لە جاران لەسەر بنیاتەکانی یەک نەتەوە، یەک زمان، یەک ناسنامە راوەستا و زیاتر لە جاران کەوتە وێزە و کوشتار و تاڵانی نەتەوە نافارسەکان. لە عێراق پاش ماوەیەکی کەم هێمنیی، رەفتاری بەغدا گەڕایەوە سەر ئەسڵی خۆی و سەرەڕای هەبوونی دەستوورێ کە قەوارەکەی بە فیدراڵیی پێناسە کردووە و دانی بە هێندێک لە مافەکانی کورددا ناوە؛ بەڵام هەرگیز دانیان بە "فیدراڵییەت"ی عێراق‌دا نەنا و ئەگەر پێشیان بکرێ، لە سەدام حسەین توندوتیژتر لەگەڵ کورد دەکەن. سەرکردەکانی عێراقی نوێ بە هێزی لەشکری(٢٠١٧) پەلاماری کوردستانیان ‌دا، بەڵام تێکشکان؛ ئێستا بە چەکی " بوودجە " و "مووچە" شەڕ بە کوردستان دەفرۆشن و زیاتر لە ٢ مانگە مووچەی مووچەخۆرانی کوردستان نانێرن. بێجگە لەوەش لە هاویشتنی درۆن و هاژەک بەرەو کوردستان و کێڵگە نەفتی و گازییەکانی درێغ ناکەن.
هەرچی بۆ سووریا دەگەڕێتەوە؛ دیمەنەکانی  پەلاماردانی درۆزییەکان لە سوەیدا لەلایان سوپای دیمەشقەوە، وێنەیەکی روون پێشکەش دەکەن لە بەردەوامیی بەرهەمی دەوڵەتی یەک ناسنامە و یەک زمان و یەک نەتەوە و یەک سوپا لە جوغرافیایەکی فرە نەتەوە و فرە ئایین‌دا.

⭕️کۆبەند
  ئەزموونی یەک سەدەی رابردوو تا ئەمڕۆ، دەیسەلمێنێ کە سنوورە دەسکردەکانی دەوڵەت و سەروەریی داسەپاو، ئاسایشی مرۆڤی ئەو نەتەوانەی لە سەروەریی و سەربەخۆیی خۆیان بێبەش کراون، دەخاتە دۆخی هەڕەشە و مەترسیی کوشتار و ژێنۆساید و تواندنەوە. لە سەر ئەم بنەمایە تا کاتێ دەمار و بنیاتە سەرەکییەکانی دەوڵەت-نەتەوەکانی  ئێران، عێراق، ترکیا و سووریا، وەک خۆیان بمێننەوە و فرەنەتەوەیی‌بوون و هاوکات مافی نەتەوەکان بۆ دیارییکردنی چارەنووسی سیاسییان لەلایان دەوڵەتدارانەوە ڕاشکاوانە بەفەرمیی نەناسرێت و بە کردەوە ڕەچاو نەکرێیت، ڕووخان و ڕمان و گۆڕینی سیستەمە سیاسییەکان و جۆری حکوومەت و حکومەتگەرانیان، سروشتی ئیستعماری و فاشیستیی ئەو دەوڵەتانە ناگۆڕێ و لە گەڵ ڕووداوی ئەوتۆش دا، پاش ماوەیەک هەمیسان بنیات و دەمارە سەرەکییەکانی دەوڵەت ڕەفتار و حوکمی سیستەمی سیاسی و حکومەتگەران، دیاریی دەکاتەوە. لە سنەوە هەتا سوەیدا، ئەوەمان پێدەڵێ.
  هاوکات، نەتەوەی کورد و نەتەوە بندەستەکانی دیکەی یەخسیری ناو ئەو دەوڵەتانە، دەبێ دڵنیابن کە لەمەودای ستراتیژیی دا تەنیا بە ڕووخان و گۆڕانی سیستەمی سیاسیی و ڕۆیشتن و ڕۆنیشتنی تاقمێک لە نەتەوەی خاوەن سەروەریی لە سەر تەختی حوکمداریی، لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتانەدا بە ئاسایش و ئازادیی و دادپەروەریی ناگەن. بۆ گەیشتن بەو دۆخ و بەھایانە،تاکە یەک رێگا هەیە: دەوڵەت و سەربەخۆیی، نە یەک وشە زۆر، نە یەک وشە کەم. لە سنەوە هەتا جزیرە و کەرکووک و سوەیدا ئەوەمان پێ دەڵێ!

حسەین یەزدانپەنا
٢٦ی پووشپەڕی ٢٧٢٥ ک
١٧ی جوولای ٢٠٢٥ ز
—————————————

*چەمکی ئاسایشی مرۆڤی(Human Security) چەمکێکی نوێیە لە پێوەندییە نێودەوڵەتییەکان و توێژینەوەی ئاسایش کە لە پاش شەڕی ساردەوە سەریهەڵدا. داهێنەری سەرەکیی ئەم چەمکە پرۆگرامی پەرەپێدانی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بوو.لە چەمکی ئاسایشی مرۆڤیی دا، لە جیاتی تەکەزیی لە سەر ئاسایشی دەوڵەت، تەکەزیی لە سەر ئاسایشی مرۆڤ دەکرێت.